Roland TR-808 drumcomputer – Thijsenspeelt.nl

Toen afgelopen weekeinde het overlijden van de Japanner Ikutaro Kakehashi (1930-2017) bekend werd, trok niet direct een golf van ontzetting over de wereld. Waarschijnlijk omdat de oprichter van het bedrijf Roland en de uitvinder van de TR-808-drumcomputer zijn naam niet aan zijn instrument had verbonden, zoals Leo Fender wel deed bij zijn gitaar, en C.F. Theodore Steinway bij zijn piano.

Toch is de invloed van de TR-808 (Transistor Rhythm) op de moderne muziek reusachtig en even belangrijk als de Fender Stratocaster was voor de rock. De TR-808, in elkaar geknutseld in 1980, vormde hiphop, techno en eigenlijk alle elektronische dansmuziek die daar de afgelopen decennia uit voortkwam. De machine op handbagageformaat speelde een doorslaggevende rol en is nog altijd maatgevend. Een van de grote muzikale wonderen van onze tijd.

Want toen de Roland TR-808 in een eerste versie de fabriek in Osaka verliet, werd de drummachine vooral uitgelachen. Elektronische muziek was begin jaren tachtig nog een niche en kwam van kunstzinnige bands als Kraftwerk, Tangerine Dream en Can, van Brian Eno en een eerste golfje Britse synthpop. Van een apparaat dat een drumstel moest vervangen, werd in 1980 verwacht dat het ding zou klinken als een écht drumstel. En dat deed de Roland TR-808 niet.

Kakehashi, die een lange carrière had als instrumentbouwer en al in 1964 een eerste drummachine had uitgevonden, begon eind jaren zeventig aan de ontwikkeling van zijn meesterwerk. Hij deed dat met de Amerikaan Don Lewis, die thuis was in de elektronische orgels en elektronica fabriceerde die geluiden genereerde en vervormde.

De klanken van de TR-808 werden analoog opgewekt door transistors en vervormd door filters, en konden door een ingebouwd sequencertje in een immer doorlopende loop worden gezet. Vergeleken bij de elektronica van nu zat de TR-808 vol eenvoudig spul. De geluiden die bekkens, toms en hihats nabootsten, klonken goedkoop en blikkerig.

De bassdrum was een verhaal apart. Door het gefilterde basgeluid van de drumslag onder die knop kreeg de TR-808 een holle en donkere dreun, waarvan je nog altijd niet gelooft dat die uit zo’n basaal apparaat komt. Een bonkende beat, die bij de ‘early adaptors’ van de vroege jaren tachtig vreemde gevoelens in de onderbuik losmaakte.

Want dankzij die donderende bassdrum, gecombineerd met schelle en suizende hihats, snare en handclaps, kon met de TR-808 een robotachtig, maar diep groovend ritme in elkaar worden gezet, eigenlijk door iedereen die een driekwarts- van een vierkwartsmaat kon onderscheiden.

De TR-808 werd een cultapparaat, eerst in de Amerikaanse hiphop- en danscultuur. De New Yorkse dj en producer Afrika Bambaataa gebruikte de kille ritmes van de TR-808 voor zijn ‘electro’, elektronische dansmuziek geïnspireerd door Kraftwerks krautrock. Die mixte hij in bijvoorbeeld het nummer Planet Rock met raps en vervormde stemgeluiden uit de vocoder en kortaf bliepende synths.

De robotritmes van de TR-808 sloegen midden jaren tachtig over naar de techno, de clubmuziek uit Detroit die werd grootgemaakt door producers als Juan Atkins en Jeff Mills. Daarna ging het apparaat mondiaal op reis, dwars door alle muzikale genres. De TR-808 gaf in de jaren negentig het ritme aan op acid-, house- en ravefeesten, kreeg een vervolg in de hardcore en de trance en daarna de dance. Maar de machine kleurde ook de mainstream popmuziek, vanaf het nummer Sexual Healing van Marvin Gaye tot Whitney Houston (I Wanna Dance with Somebody), Black Eyed Peas (Boom Boom Pow) en Madonna (Express Yourself).

De TR-808 bracht ook disciplines in de pop samen. In de documentaire 808 van regisseur Alex Dunn (2016) vertelt rapper en producer Lil Jon hoe hij feitelijk de TR-808 het nummer Yeah! van Usher liet schrijven. Lil Jon legde een kaal drumritme onder Ushers vocalen en bracht zo hiphop, r&b en dance samen, in een subliem nieuw geluid.

Zoals wel vaker in de kunst werd de esthetiek bepaald door de beperking, en die charme en dus de invloed van de TR-808 (later TR-909) laat zich nog altijd gelden in de popmuziek. Al komt veel elektronische muziek tegenwoordig uit de laptop, het geluid van de TR-808 wordt nog steeds gekopieerd, desnoods digitaal.

Maar meestal komt de beat nog gewoon uit die rare, analoge bak van Roland zelf. Luister maar naar de sfeerbepalende TR-808 in Love Lockdown van Kanye West, van het album 808s & Heartbreak uit 2008. Of naar de kale, maar hypnotiserende dancetrack Russet van Pearson Sound uit 2015.

De vader van de TR-808 mag zijn overleden, de hartslag van zijn legendarische apparaat tikt voort.

‘MY HEART BEATS LIKE AN 808’

Dat de drummachine TR-808 invloedrijk is in de pop, blijkt wel uit bandnamen (808 State) en albumtitels (808s and Heartbreak van Kanye West). Maar ook in songteksten wordt verwezen naar de ‘808’. Van Suede’s Lonely Girls (‘Tracy still hears 808 ringing in her brain‘) tot Kelis’ Bossy (‘I’m back with an 808 cause I’m bossy‘), Frank Oceans Swim Good (‘Got some pretty good beats on this 808 cd‘) en Britney Spears’ Break the Ice (‘You got my heart beating like an 808‘).