Onlangs, toen het nog 2018 moest worden, verschenen op sociale media berichten met het thema ‘start off your new year right‘ (begin je nieuwe jaar goed), waarin werd uitgelegd dat als je iets voor twaalven een bepaald liedje opzette, dat liedje klokslag twaalf uur precies zou uitkomen op een bepaald leuk fragment. Bijvoorbeeld: als je Happy New Year van ABBA om 23:59:36 uur zou aanzetten, zou om precies 00:00 uur het ‘Happy New Year’ klinken. Ander voorbeeld: niet dat je het zou moeten willen, maar als je Bring Me to Life van Evanescence om 23:59:08 zou aanzetten, zou om middernacht het liedje precies aankomen bij de kreet ‘Wake me up’.

Goed. Toen twitterde Phil Collins: ‘Als je In the Air Tonight van Phil Collins op 31 december om 23:56:40 uur aanzet, begint de drum break precies op het moment dat de klok middernacht slaat. Start off your new year right.’ Waarschijnlijk zijn er een paar mensen geweest die daar navolging aan hebben gegeven, want de tweet werd 148 duizend keer geretweet en 328 duizend keer geliket.

Het is dan ook nogal een drum break, die na drie minuten en eenenveertig seconden de tot dan toe rustige track In the Air Tonight plotseling in vuur en vlam zet. Je kunt het natuurlijk niet uitschrijven, maar het klinkt ongeveer zo: PO-DUM PO-DUM PO-DOM PODOM DUM DUM. Het dondert, galmt, rolt. Een drumsolo als een dijkbreuk. Een drumsolo ook om steeds opnieuw naar te luisteren, wat je vooral moet doen. Internet zou internet niet zijn als er niet een YouTube-video was waarin die drum break een half uur lang steeds opnieuw wordt afgespeeld, achter elkaar. Het is troostend en gekmakend tegelijk. De eerste reactie onder de video: ‘I’ve been waiting for this moment all my life’.

BIJNA NIETS

Deze maand is het 37 jaar geleden dat In the Air Tonight werd uitgebracht. Niet de meest waterdichte aanleiding. Maar elke aanleiding, hoe waardeloos ook, is goed genoeg om stil te staan bij de pracht en kracht van deze pompende, beukende, zalige drumslagen. Een reeks die de geschiedenis van de popmuziek (of in elk geval die van de powerballad) ingrijpend heeft veranderd. ‘Muzikaal is het een buitengewoon pakkend liedje’, zei Stuart Maconie, schrijver en dj bij de BBC, eens over In the Air Tonight. ‘Omdat er bijna niets gebeurt. Het drumgeluid in het bijzonder is geweldig. De eerste twee minuten van het liedje hoor je die niet. En dan heb je halverwege die geweldige po-dum po-dum podom. De drums komen erbij, en dat vormde het sjabloon voor alle drumliedjes uit de jaren tachtig.’ En een flink deel van de jaren negentig.

Luister nog eens (en nog eens) naar die paar seconden van In the Air Tonight. Je hoort veel galm, alsof Phil Collins met een drumstel in zijn badkamer zit, maar het is een vrij korte galm, die niet lang na-echoot. Tegelijkertijd klinkt het alsof Collins niet op een drumstel slaat, maar op een paar met water gevulde tonnen. Dat holle bolle bronstige effect heet gated reverb en Collins was de eerste die ermee kwam (hoewel daar verschillen de meningen over)

Sluit nu eerst even je ogen. Stel je voor dat het 1981 is. Je hebt In the Air Tonight nog nooit gehoord. Je bent trouwens Eric Clapton. Je gaat met een paar vrienden langs bij je maat Phil Collins in zijn studio, waar hij een album aan het opnemen is. ‘Luister hier eens naar’, zegt Phil, en hij zet een opname van In the Air Tonight op. Jullie luisteren en zijn de eerste paar minuten niet bijster onder de indruk. Tot de drumsolo. U schreeuwt: ‘FUCKING HELL! Wat de fuck is dat?’

Zo is het gegaan, vertelde Collins, die zowel de zang als de drumpartijen voor zijn rekening nam, in een interview met de website Digital Trends. ‘Niemand had ooit zoiets gehoord. Drums waren eigenlijk nooit zo luid. Maar het was mijn album en het werkte. We speelden een beetje met psychologische dingen. De luisteraar gaat met je mee en dan ram je hem plotseling op zijn hoofd met die ‘Bvoom-bvoom’.

ONGELOFELIJK GELUID

Hoewel In the Air Tonight, zoals Stuart Maconie al stelde, de moeder aller jarentachtig-drum breaks zou worden, is het nummer strikt genomen niet de biologische moeder van dat typische geluid. Een jaar voordat In the Air Tonight werd opgenomen speelde Collins de drums op Peter Gabriels album Peter Gabriel. Op een dag zat hij een beetje te rommelen in de studio toen Hugh Padgham, een producer die onder andere met Sting, The Police en David Bowie werkte, hem vanuit de soundbooth iets wilde vragen. Wat er gebeurde is technisch een vrij ingewikkeld verhaal, maar hier komt het ongeveer op neer: hij zette een microfoon open, waardoor het drumgeluid heen en weer ging en weer terugkwam.

‘En toen klonk er een ongelooflijk geluid’, zei Padgham een paar jaar geleden tegen muziekwebsite Music-Radar. ‘Iedereen had zoiets van oh mijn God, dat klinkt geweldig’. Zo geweldig zelfs, dat Peter Gabriel er een nummer omheen schreef, Intruder. Het is een duister, verontrustend liedje. De jaren tachtig op hun kilst, en door de jaren heen in de vergetelheid geraakt. Collins nam dat specifieke geluid vervolgens mee naar In the Air Tonight, dat ook door Hugh Padgham werd geproduceerd.

ROODGLOEIENDE TELEFOON

Dat zou Padgham weten. Zijn telefoon stond daarna roodgloeiend. ‘Dat Phil Collins-drumgeluid werd een last op mijn schouders, omdat iedereen het wilde. Dan werd ik weer eens opgebeld: ‘Kun je even een sessie komen opnemen? We willen dat drumgeluid’.’ Ozzy Osbourne, zanger van Black Sabbath en later realityster, was zo dol op In the Air Tonight dat hij de cd grijs draaide, tot afschuw van zijn vrouw Sharon. ‘Hij draaide ‘m zo vaak dat ik op een gegeven moment die cd heb weggegooid’, vertelde zij lang geleden aan The Telegraph, ‘maar hij kocht dan gewoon een nieuwe.’ Volgens Ozzy is dat de reden dat Phil Collins zo veel albums heeft verkocht. ‘Die drum fill is de beste ooit – hij klinkt nog steeds geweldig. We houden van Phil Collins.’

Strikt genomen zijn Padgham, Collins en Gabriel niet de ontdekkers van gated reverb. Volgens Wiki-audio.org was de eerste die het geluid ooit gebruikte de Nederlands-Amerikaanse geluidstechnicus Rudy van Gelder, op het jazz-rockalbum Velvet Darkness van gitarist Allan Holdsworth in 1976. Een jaartje later was datzelfde geluid veelvuldig te horen op David Bowies album Low. De gated reverb werd – samen met de synthesizer – hét geluid van de jaren tachtig. Van Bruce Springsteens Born in the U.S.A. tot Purple Rain van Prince; je hoorde de gated reverb overal.

ECHTSCHEIDING

Eigenlijk veel belangrijker dan de technische kant van dit geluid en wie er nou als eerste mee kwam, is de emotionele kant ervan. Want hoe je het ook wendt of keert, Phil Collins was de eerste die het op die kenmerkende, melodramatische ik-trap-je-deur-in-wijze gebruikte.

Dus luister nog eens naar die paar seconden van In the Air Tonight.

Als je goed luistert, echt heel goed luistert, hoor je een echtscheiding. Phil Collins schreef In the Air Tonight nadat zijn huwelijk met actrice en danseres Andrea Bertorelli was gestrand en hij even was gestopt met muziek maken. Hij kwam terug met hernieuwde kracht (en een drumstel). Zo klinkt die drum break uit In the Air Tonight ook; als een ontlading, als iemand die zich niet meer kan inhouden en uit verdriet en woede zijn meubilair onder handen neemt.

Als muziek een taal is (en dat is het) dan is deze drumsolo dat moment in een ruzie dat je het helemaal zat bent en de deur achter je dicht smijt, of iemand bij zijn lurven grijpt, tegen de muur duwt en diegene, met je kaken op elkaar en de tranen in je ooghoeken, de waarheid vertelt.

Dat gevoel, dat effect van de sluisdeuren die uit hun scharnieren breken, perfectioneerde Phil Collins een paar jaar later, in 1984. Hij werd gevraagd een nummer te schrijven voor de film Against All Odds. Collins had nog wel een liedje liggen dat het album Face Value (van In the Air Tonight) niet had gehaald. Hij paste het wat aan, en met Against All Odds/Take a Look at Me Now scoorde Collins zijn eerste nummer-1-hit in de Verenigde Staten.

Dat moet voor een belangrijk deel te danken zijn geweest aan de drumlawine die op 1 minuut 35 over je heen komt. Ook deze ontlading zit er al even aan te komen; Collins plaagt nog een beetje met de stilte na de eerste coupletten. ‘You’re the only one who really knew me at all…’ Ondanks de zang, de strijkers en de piano overheerst er in die eerste anderhalve minuut een bepaalde leegte. Het is een ondefinieerbaar hiaat; een schrijnend gebrek aan… aan wat precies weet je pas als je Phil Collins eindelijk z’n drumstokken uit hun kooi laat. Voor de eerste slag klinkt nog een lichte ffffff, als het suizen van een bom, net voor hij inslaat. ‘Fffff-DAK-DOK-du-du-du-DO-DOK, I wish I could make you turn around, turn around and see me cry.’ Het was 1984, de dijk was doorgebroken en het muzieklandschap stroomde vol met powerballads.

DECENNIUM VOL SOFTROCKLIEDJES

Wat volgde was een decennium vol softrockliedjes die in meer of mindere mate teruggrepen op die paar seconden in Collins’ In the Air Tonight. Neem bijvoorbeeld Carrie van Europe, dat al na 57 seconden ontaardt in een corpsontgroening van gierende gitaren en donderde drums. Of I Want to Know What Love Is, van Foreigner, waarbij vanaf het begin al een beetje wordt geplaagd met de holle drumslag, totdat Lou Gramm na anderhalve minuut zingt: ‘To. Change. This. Lonely. Life.’ Du-du-du-DUM. I WANNA KNOW WHAT LOVE IS.

Zo kunnen we nog wel even doorgaan. Van de vuistenballer Can’t Fight This Feeling van REO Speedwagon tot labiele tranentrekker Total Eclipse of the Heart van Bonnie Tyler (‘Every now and then I fall apart’, terwijl in beeld de zilveren kelken vol wijn onstuimig tegen elkaar knallen), van Chicago’s You’re the Inspiration (oh Peter Cetera, ontzettende powerballadprins) tot The Scorpions met Wind of Change (ook weer rond die magische grens van anderhalve minuut; in de videoclip zie je op het moment van de eerste drum een ontploffing).

GEEN SUBTIELE SMAAKMAKER

En dat waren dan alleen de jaren tachtig. De jaren negentig gooiden er – zoals het de jaren negentig betaamt – sans gêne nog een schepje bovenop. De glorieuze Michael Bolton knalde met zijn How Am I Supposed to Live Without You het nieuwe decennium binnen en een jaar later veroverden George Michael en Elton John met hun Don’t Let the Sun Go Down on Me de hitparades (de breuk zit op ongeveer driekwart van het nummer, als Elton John er al bij is gekomen en ze samen het refrein inzetten: ‘But these cuts I have (cuts I have) they need love (they need love!) to help them heal’ *DUMDUMDUM* Ohhh etc). November Rain van Guns & Roses is de facto één hele lange dijkbreuk, onderbroken door – een andere pijler van de powerballad – een gierende gitaarsolo.

De dijkbreukdrum is een makkelijke manier om een liedje een bepaalde emotionele verdieping te geven. Het is, net als de modulatie, niet bepaald een subtiele smaakmaker; noem ze de ketchup en mayonaise van de popmuziek. Meestal zit die drumsolo dus ergens halverwege of op driekwart. Maar het gebeurt ook vaak genoeg dat een liedje ermee begint. Bijvoorbeeld in The Way You Make Me Feel van Michael Jackson. Of bij Crazy, van Aerosmith. Het zet gelijk de toon: zo gaan we het aanpakken, allemaal aan de kant. Een buitengewoon geval is het begin van het liedje Always van Bon Jovi. Daar is de drum break aan het begin van het nummer al lang en vet, alsof iemand met drumstel en al van een trap valt.

KNIPOOG

Dit kon natuurlijk niet eeuwig zo doorgaan. Net als zijn melodramatische evenknie, de modulatie, begon de dijkbreukdrum zo tegen het eind van de jaren negentig aan terrein te verliezen. Misschien was een kleine twintig jaar aan vallende drumstellen wel genoeg geweest, misschien was Aerosmiths kraker I Don’t Want to Miss a Thing in 1998 gewoon even te veel van het goede.

Hoe dan ook, het weerhield Mariah Carey er niet van in 2000 een nieuwe versie van Phil Collins’ Against All Odds op te nemen. Eerst in haar eentje en een paar maanden later met de Ierse boyband Westlife. Het resultaat: een ballad zo sentimenteel, zo zoet, dat tandartsen adviseren je na het luisteren goed je tanden te poetsen. De drum break daarentegen is exact dezelfde als die in het origineel van Phil Collins. Fffff-DAK-DOK-du-du-du-DO-DOK, I wish I could make you turn around, turn around and see me cry’. De drum break was al zestien jaar oud, maar hij klonk nog even prachtig en viriel als bij zijn geboorte.

Nu, weer achttien jaar later, horen we in popmuziek en electro nog af en toe het geluid van de gated reverb, als een knipoog naar de jaren tachtig. Maar de dijkbreukdrum? Die zwerft tegenwoordig een beetje rond op Radio Veronica, Arrow Classic Rock en ironische Spotify-lijstjes; eens per jaar kleedt hij zich weer mooi aan voor de Top 2000. Verder ontbreekt ieder spoor. Muzikanten zien hem niet meer staan, of lachen hem honend uit. Vraag zijn powerballadmaatjes Gierende Gitaarsolo en Moddervette Modulatie waar Donderende Dijkbreukdrum gebleven is, en ze zullen schouderophalend antwoord geven: ‘Well, there’s just an empty space.’