Categorie: Lesmateriaal

Arrangeren in lagen

Als stemmen homofoon zingen, vormen ze een eenheid. De toehoorder neemt niet zozeer de individuele lijnen waar, maar de akkoorden die er samen worden gezongen. Stemmen die homofoon zijn, noemen we een laag. Hoe meer lagen een arrangement heeft, des te complexer de structuur ervan is. Een arrangement met meerdere lagen is ingewikkelder om te schrijven en is ook lastiger om uit te voeren.

De eenvoudigste structuur die je een arrangement kan geven is om alle stemmen in één laag te schrijven, dus om alle stemmen homofoon te maken. Zoals gezegd, schrijf je dan meestal de melodie dan in de bovenste stem.

Schematisch zou je dat als volgt weer kunnen geven:

Een manier om twee lagen te creëren, is om de melodie los te halen van de andere stemmen. Het arrangement heeft dan dus een laag voor de melodie en een laag met een homofone begeleiding:

Een andere manier om twee lagen te creëren, is door de bas los te halen van de andere stemmen:

Als je zowel de melodie als de bas losmaakt van de overige stemmen, krijgt het arrangement drie lagen:

(bron: Thijs Krammer)

Gevarieerd arrangeren

Als je gaat arrangeren zijn de mogelijkheden waarop je dat gaat doen legio.  Hoe maak je keuzes uit al die mogelijkheden? Een goede startpunt is om te bedenken wat je aantrekkelijk vindt aan het stuk. Dat is dus wat je over wilt brengen met het arrangement.

Wordt je gegrepen door de tekst? Of door de harmonieën? Of door de melodie? Of intrigeren de dissonanten? Of vind je het baslijntje goed of de groove? Of word je juist geraakt de leegte van het stuk? Dat wat je aantrekkelijk vind aan het stuk bepaalt je uitgangspunt bij het schrijven van je arrangement.

Tekst

Als je onder de indruk bent van de tekst van een stuk, wil je er zeker van zijn dat die tekst aankomt bij het luisteraar. Een goede keuze is dan om het hele koor de tekst homofoon te laten zingen. Stemmen zijn homofoon als ze hetzelfde ritme en dezelfde tekst hebben, maar verschillende toonhooges zingen.

De luisteraar neemt dan het geheel van de stemmen waar en niet zozeer de lijnen van de afzonderlijke stemgroepen. Hieronder staat als voorbeeld een homofoon fragment van She’s leaving home van The Beatles:

Melodie

Stel dat je de melodie van een nummer mooi vindt en je wilt die melodie sterk naar voren laten komen. Zorg er dan voor dat er geen stemmen zijn die afleiden van de melodie. Schrijf de begeleidende stemmen op een niet-opdringerige klank, bijvoorbeeld op ooh of doo. In het onderstaande fragment van Yesterday van The Beatles zingt de tenor de melodie. De andere stemmen zingen rustige akkoorden:

Groove

Stel dat je de groove van een liedje over wil laten komen. Dit geeft een heel ander uitgangspunt voor het arrangement. In dat geval krijgen de stemmen een ritmische benadering en gaat het om de manier waarop de stemmen elkaar ritmisch aanvullen. Hieronder staat als voorbeeld Come together van The Beatles. De groove wordt neergezet door een zeer herkenbare tweestemmige baslijn. De toonsoort F-groot is hier gekozen om die baslijn goed uit te laten komen. De melodie wordt in kwartparallellen gezongen door de vrouwenstemmen:

Harmonie

Het kan zijn dat je gefascineerd bent door de harmonieën van een stuk. Eén manier om de akkoorden over te laten komen is door homofoon te schrijven. Een andere manier is om de akkoorden in de begeleiding een opvallend ritme mee te geven. Als voorbeeld staat hieronder The man I love van Gershwin. De relatief eenvoudige melodie krijgt kleur door de bijzondere onderliggende harmonieën. In dit arrangement worden de akkoorden door de drie onderstemmen homofoon gezongen op repeterende noten en de melodie ligt in de sopraan:

Riff

Sommige stukken zijn opgebouwd rond een motief of loopje, ook wel riff genoemd. Als je zo’n riff als uitgangspunt voor een arrangement neemt, moet het op een prettige hoogte worden gelegd. Hieronder staat als voorbeeld Day Tripper van The Beatles. Om dit  loopje kracht bij te zetten zingen bas en alt het in octaven:

eenvoud

Een heel ander uitgangspunt kan juist de eenvoud of de verstild-heid van een stuk zijn. In een arrangement kan zulke ‘leegte’ worden gecreëerd door weinig volledige harmonieën te laten klinken, door weinig beweging te schrijven en door stemmen min of meer onafhankelijk van elkaar te maken. Hieronder staat als voorbeeld een fragment van Embraceable you van Gershwin waarvan juist de leegte moet gaan ontroeren. We beginnen met een enkelvoudige hoge noot in de sopraan en geleidelijk komen de andere stemmen erbij:

Homofoon

Stemmen zijn homofoon als ze hetzelfde ritme en dezelfde tekst hebben, maar verschillende toonhoogtes zingen:

Homofone stemmen zingen dus samen akkoorden. Je zou ook kunnen zeggen dat de stemmen samen een (in sync) harmonisatie vormen van de melodie.

Hier is hetzelfde fragment van She’s leaving home als hierboven, maar nu niet-homofoon gearrangeerd. De melodie ligt in de sopraan. De bas zingt een geheel eigen lijn. (out of sync) De alt en tenor zingen begeleidende noten. Merk op dat de alt en de tenor samen wel homofoon zijn:

Als een aantal stemmen homofoon zingt en ze min of meer even sterk klinken, wordt de aandacht vanzelf getrokken door de bovenste stem. In de meeste gevallen wordt daarom de melodie in de bovenste stem gelegd.